Activiteiten

Vandaag maken we een wandeltocht vanuit pannekoekenrestaurant De Tolboom. Het is een wandeling van komoot. Die oa de klompenpaden van het Appelpad en het Terbroeksepad met elkaar combineert en verbindt tot een adembenemende rondwandeling met diverse afwisselende uitzichten, landschappen en stukjes natuur. Het gevoel dat de tijd heeft stil gestaan.

Terschuur

Terschuur (in het Nedersaksisch ook wel: Schuurdaarp of Sjuurdaarp) is ontstaan langs de oude Hessenweg, van Amsterdam naar Deventer. Hier bevond zich een tolhuis, dat voor belangrijke inkomsten zorgde. Boerderij "De Tolboom" doet hier nog aan denken. Het dorp is genoemd naar "Huis Terschuur", dat in 1421 door Het Sticht in brand werd gestoken. Waarschijmlijk vonden ze de tol te hoog. De brand er dan maar in. Hadden ze het beter in Tervuur kunnen wijzigen.

Zwartebroek

In schriftelijke bronnen wordt het gebied voor het eerst genoemd in 1132. In dat jaar verleende de Utrechtse bisschop Andreas vergunning tot ontginning. Het Klooster in Elten had hier uitgestrekte eigendommen. De door Zwartbroek lopende Vrouwenweg voerde naar de vrouwen-goederen, de vrouwenhoeve, en ’t vrouwen-veen. In de periode 1459-1470 wordt de ligging van het gebied beschreven als 'gelegen aan het Grauwe Veen'. Het Grauwe Veen lag waarschijnlijk in het gebied van Nijkerkerveen en Holkerveen. In de jaren daarna wordt de naam geschreven als Swartebroeck (1650), Het Swarte Broek (1802-1812) en vanaf 1840 als Zwartebroek.^[2] De naam is een combinatie van zwart 'met een zwarte kleur' en broek 'laag moerassig land'. De donkere kleur van de broek is een verwijzing naar een laag stuk land dat regelmatig overstroomt. In 1890 werd het broekland ook wel aangeduid als moerasveen. De wild begroeide broekgebieden bestonden voornamelijk uit kreupelhout en riet. De vele beekjes die door het gebied liepen traden vaak buiten hun oevers en zorgden voor moerassige omstandigheden.

Geschiedenis van landgoed Appel

Het landoed Appel was in de Middeleeuwen al een belangrijke plek en in bezit van de graven van Hamaland en diverse kloosters, die er een eeuwenlange machtsstrijd voor hebben gevoerd. Varieerend van allerlei politieke intriges tot moord en doodslag. Het landgoed was een nederzetting van boerderijen omringt door een aarden wal, ook wel walburg. Dit gebied was rond het jaar 950 grotendeels eigendom van de Hamalandse graven. Die graven waren oorspronkelijk ambtenaren die in dienst stonden van de Keizer van het Heilige Duitse Rijk. Zij regeerden over een gouw en hadden de taak om het land te beschermen tegen de invallen van Vikingen. In de loop der tijd kregen de graven steeds meer macht en werd de functie erfelijk in de mannelijke lijn.

De graven van Hamaland

Adala’s vader, Wichman van Hamaland was graaf van Hamaland, een gouw langs de IJssel. Daarnaast had hij uitgestrekte bezittingen op de Veluwe tot zelfs in het Gooi toe. Veel landgoederen bevonden zich ook in de buurt van Appel en Putten.

Wichman bezat ook een aantal van walburgen .Onder meer een op de Elterberg bij het Duitse dorp Elten. Die walburg bouwde hij om tot het klooster Hoog-Elten nadat zijn zoontje Wichman was gestorven. Zijn dochter Liutgard werd de eerste abdis van dit klooster. Wichman regelde het zo dat uiteindelijk zijn dochter Liutgard tweederde van het familievermogen kreeg, tegenover Adala en haar echtgenoot Balderik éénderde. De verdeling van de erfenis zinde Adala van geen kanten. Ze deed daarover haar beklag bij Rooms keizer Otto II. Die corrigeerde de erfenis inderdaad, zodat de verdeling tussen de zussen fifty-fifty werd geregeld. Het gevolg was dat de eigendommen van wijlen graaf Wichman, waaronder veel boerderijen tussen Putten en Nijkerk, verdeeld werden tussen Adala en het klooster bij Elten. Later, toen ook Adala’s zoon Meinwerk van Paderborn abt werd, schonk deze die goederen in 1013 aan zijn klooster. Dat was het Duitse klooster Abdinghof in Paderborn.Het gevolg daarvan was dat ook de andere helft van de Hamalandse erfenis in kloostergoederen veranderde.

De kloosters als groot grondbezitter in het het gebied van Appel

Overigens speelde een derde klooster zeven eeuwen lang een belangrijke rol in het Nijkerkse buitengebied. Dat was het klooster van Werden – ook in Duitsland. Een Friese edelman had rond 855 al landgoederen in de buurt van Nijkerk aan dat klooster geschonken. In 1559 kocht de abdij Adinkhof in Padderborn ook de omvangrijke goederen van de proosdij van Werden. Die waren ooit ook eigendom van het geslacht van Brunharingen, waar de graven van de Hamaland uit stamden.

Rond Appel waren boerderijen als Hammekensgoed, De Ahof en De Kemna het eigendom van de Abdij van Elten. De boerderijen Westenappel, Groot Appel, Middendorp, Groot Proever, Klein Proever, Oostereng en De Plas waren van Paderborn. Boerderij De Neude was weer van Elten, terwijl het Westphalingsgoed dat even verder op Slichterhorst van Paderborn was.(7)
Eeuwen lang oefenden de kloosters veel invloed uit. Zonder toestemming van abten en abdissen, gebeurde er weinig. Zo verleende de abt van Adinkhof bijvoorbeeld in 1598 toestemming om ‘het hofhorig goed Schullekensgoed, gelegen in het ambt Nijkerk, buurschap Nautema’, te splitsen tussen ene Otto Schrassert en ene Gerrit Janssen, vertelt een document in het Gelders Archief.De kloostergoederen van Elten werden bestuurd door een kellenaar (een soort rentmeester) die in een groot huis in Appel woonden. Tijdens de presentatie van de Rijksdienst bleek dat er een rechtstreekse weg had gelopen van de zogenaamde ‘Kelnarij’ naar de Walburg. Aan het profiel in de weilanden is de weg nog te zien. Ook de kellenaar in Putten, die de boerderijen van het Klooster Padderborn beheerde, was een invloedrijk man. Niet zelden werd hij benoemd tot de nieuwe abt van het klooster. Wel bestond tussen de Kellenaar en de landdrost van de Veluwe, de wereldlijke gezagsdrager in dat gebied, bij tijd en wijle een flinke machtsstrijd. Die liep in 1632 dat zo ver op dat de landdrost een arrestatiebevel uitvaardigde tegen de kelner van Putten.

Verkoop van kloostergoederen ten tijde van Napoleon

Tot in 1803, ten tijde van de Bataafse Republiek, bleven de kloosters eigenaar van al deze landgoederen met hun boerderijen. Maar in dat jaar werden zowel de goederen van Abdinkhof bij Paderborn geseculariseerd – dat is: afgenomen van het klooster en verkocht.In 1811 werd het klooster van Elten door Napoleon helemaal opgeheven. De voormalige kloostergoederen kwamen door de verkoop in handen van machtige grootgrondbezitters, de families die vaak de jonkers in de ambten Putten en Nijkerk leverden. 

De flora en fauna van het landgoed Appel als wandelgebied

Dit 296 hectare omvattende familielandgoed is al in de Middeleeuwen in cultuur gebracht met prachtige hoge enggronden, afgewisseld door natte lage hooilanden, die veelal omsloten zijn door mooie houtwallen en singels. Aan de oostzijde van het landgoed zijn voornamelijk natte heidegebieden gelegen, terwijl het westelijk deel gekenmerkt wordt door een mooi coulissenlandschap met lommerrijke bossen. Er zijn veel verschillende boomsoorten te vinden, zoals eiken, essen en elzen, die veelal op rabatten geplant zijn. Ook zijn er veel dieren en insecten te vinden, waaronder edelherten, boommarters en dertig verschillende soorten libellen.

Familielandgoed Appel werkt mee aan de realisering van een ecologische verbinding tussen de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug. Hierover zijn afspraken gemaakt met Provincie, Waterschap en Gemeente. Vanaf 2016 is een start gemaakt met omvangrijke inrichtingswerkzaamheden. Deze bestaan uit de omvorming van landbouwpercelen naar nat en vochtig hooiland, natte heide of bos. De werkzaamheden die zijn uitgevoerd zijn gericht geweest op de vernatting van de percelen en het openmaken van heidegebieden. Door sloten te dempen krijgt het kwelwater weer kans om aan de oppervlakte te komen. Dit tezamen met het verschralen van de grond moet ervoor zorgen dat op deze percelen natte soortenrijke graslanden en natte heideterreinen zich kunnen ontwikkelen. Op deze percelen krijgen soorten als Kleine zonnedauw, Geelgroene zegge en Beenbreek de kans om zich te ontwikkelen.