Vandaag gaan we fenomenaal Franeker ontdekken middels een bezoek aan het Planetarium, de Martenastins en een leuke stadswandeling.
http://www.stadsgidsenfraneker.nl/thematische-stadswandelingen
Stadsgids Yge van Dijk leidt ons in 1,5 uur tijd door de historische binnenstad van het mooie Franeker (= 1 van de 11 steden van de 11-stedentocht) tijdens een thematische wandeling met speciale aandacht voor de voormalige universiteit (van 1585 tot 1811).
https://sites.google.com/site/4967probeerit
Ook de Van Rossems zijn in Franeker geweest en waren daar vol lof over. Zie ook hun bijdrage op Youtube...
De voormalige academiestad Franeker heeft evenals elke andere stad in Friesland verdedigingswallen en -grachten. De grachtengordel kwam tot stand rond de eeuwwisseling van de 16e en 17e eeuw. In het stadscentrum sieren de talrijke historische gevels nog steeds het straatbeeld.
Na onze (koffie)stop bij de "Poort van Franeker" lopen we rond 11.15 uur in 7 minuten (550 meter) naar de Martinikerk voor een kort bezoek aldaar.
https://www.poortvanfraneker.nl/
De Martinikerk is een 15e eeuwse driebeukige pseudo-basiliek, waarvan de zijbeuken doorlopen rond het koor en aldus een kooromgang vormen. Het houten tongewelf rust op 30 ronde zuilen waarop de heiligenschilderingen zijn afgebeeld. Tot het interieur behoren verder vele grafzerken en gotische koorbanken.
Na het kerkbezoek lopen we richting het Planetarium van Eise Eisinga, waarin het planetenstelsel een getrouwe nabootsing van de werkelijkheid is. Op elk moment van de dag kan de juiste stand van een planeet afgelezen worden. Dit bijzondere museum bezoeken we van 11.30 tot 13.15 uur.
https://www.planetarium-friesland.nl/
Extra informatie: Verlichtingsdenker Eisinga
De hoogbegaafde Eisinga mag als kind niet naar de Latijnse School omdat hij is voorbestemd om, net als zijn vader, wolkammer te worden. Eisinga leert rekenkunde van de contacten van zijn vader. Door verdere zelfstudie verdiept hij zich in de astronomie. De nabijheid van de universiteit van Franeker (1585-1811) komt daarbij goed van pas. Lang is aangenomen dat Eisinga een eenvoudige wolkammer was, maar volgens recent onderzoek blijkt hij een zakenman die internationaal opereert.
Eisinga heeft meerdere mannen en vrouwen in dienst en drijft ook handel met Amerika. Eisinga is net als veel andere burgers in zijn tijd geïnspireerd door de Verlichting. Hij is ervan overtuigd dat mens en samenleving verbeterd kunnen worden door kennis. Het Verlichtingsdenken heeft in de Republiek een minder revolutionair en antigodsdienstig karakter dan in Frankrijk. Nederlandse aanhangers van de Verlichting geloven eerder dat God het goed voorheeft met de wereld. Ze komen bij elkaar in genootschappen en doen natuurkundige proeven, bekijken fossielen, bespreken oplossingen voor maatschappelijke problemen en bestuderen de hemellichamen.
Het planetarium
In 1774 publiceert de Friese dominee Eelco Alta een boekje waarin hij een gruwelijke voorspelling doet. Zodra vier planeten en de maan in één lijn komen te staan, zal door de gezamenlijke aantrekkingskracht de aarde uit zijn baan worden geslingerd en in de zon verbranden. Deze voorspelling leidt in Friesland tot enige onrust. Het is voor Eisinga een van de aanleidingen om aan zijn planetarium te beginnen, een klus die hem zeven jaar zal kosten.
Het planetarium dat Eisinga in het plafond van zijn woonkamer bouwt, is een schaalmodel van het zonnestelsel. In 1781 is het planetarium klaar. Het centrale slingeruurwerk wordt aangedreven door negen gewichten. Dit uurwerk regelt de juiste omloopsnelheid van elke planeet via een indrukwekkend raderwerk van houten hoepels en schijven met 5934 handgesmede spijkers als tanden. De planeten van het planetarium bewegen in dezelfde tijd rond de zon als de echte planeten: Mercurius doet 88 dagen over een omloop, de aarde een jaar en Saturnus meer dan 29 jaar.
Eisinga is niet alleen Verlichtingsdenker maar ook een patriot. Hij verzet zich tegen de absolutistische neigingen van stadhouder Willem V. Als in 1787 het patriottische verzet wordt gebroken, moet Eisinga vluchten. Bij zijn terugkeer in Franeker wordt hij opgepakt en voor vijf jaar verbannen uit de provincie. Gedurende die tijd past zijn familie op het planetarium, zodat Eisinga het na terugkeer weer in beweging kan zetten. In 1818 komt koning Willem I naar Friesland om het planetarium te bezichtigen. Hij is zo onder de indruk dat hij het koopt voor de Nederlandse staat. Later wordt het geschonken aan de gemeente Franeker. Het oudst werkende planetarium ter wereld gaan we nu bezichtigen.
Instructies
In 1828 overlijdt Eisinga op 84-jarige leeftijd. In zijn testament beschrijft hij de werking van zijn planetarium. Tot op de dag van vandaag toont het planetarium de actuele stand van de planeten. De beheerders volgen nog steeds Eisinga’s instructies, onder andere voor het handmatig doorvoeren van de schrikkeldag 29 februari.
Na ons bezoek aan het Planetarium is het tijd geworden voor een heerlijke lunch op het terras van het authentieke en zeer oude pand van Brasserie de Stadstuin, van 13.15 tot 14.15 uur.
Brasserie De Stadstuin | Middageten | Franeker
Brasserie “De Stadstuin”: Een rijke historie!
Trots zijn ze daar op het nog steeds bestaande Art Nouveau-interieur van Brasserie 'De Stadstuin' uit de tijd van de koffiebranderij van Van Balen. De grote houten koloniale kasten met koperen ornamenten, sierlijk geëtst glas, het hagelwitte plafond en de antieke, keramische vloertegels illustreren het historische karakter van deze bruisende horecazaak. De naam dankt de brasserie aan de sfeervolle tuin. Vol rust en beleving: een schilderachtige plek middenin het stadscentrum.
Nog steeds intact
Het pand van Brasserie de Stadstuin is gebouwd in 1745. Tijdens de bloei van de Universiteit van Franeker woonden er verschillende hoogleraren en kooplieden. Zo vestigde Sybren Gerrits van Balen zich er in 1881 met een koffiebranderij. De Irnsumer bracht via architect Nicolaas J. Adema kleur in de winkel met exotische tegelillustraties verwijzend naar de handel in koffie en thee.
Vandaag de dag kun je in de brasserie genieten van heerlijke koffies en fijne theetjes. Sinds vorig jaar serveren ze echte van Balen koffie, waar ze uiteraard erg trots op zijn! In de kleine maar fijne open keuken bakken ze dagelijks de lekkerste koekjes en taartjes voor bij de koffie. Voor de hartige eters hebben ze ook een ruim aanbod met onder andere lekkere broodjes, tosti's en pannenkoeken. Alles bereid met zoveel mogelijk eerlijke streekproducten met een mooi verhaal omdat ze naast de liefde voor het bereiden van de gerechten ook graag hun steentje bij dragen aan het dierenwelzijn en het milieu.
Na deze heerlijke lunch lopen we naar de dichtbij gelegen Martenastins, waar om 14.30 uur gildegids Yge van Dijk op ons wacht voor de stadswandeling (kosten: 4,00 Euro per deelnemer, direct te voldoen). Deze stadswandeling duurt tot ongeveer 16.00 uur. De Martenastins (met een prachtige stijltuin, zeker een bezoek waard!) is een stadskasteel gebouwd in 1506 door edelman Hessel van Martena.
Na afloop van de stadswandeling brengen we nog een bezoek aan het Gemeentelijk museum (gevestigd in de Martenastins). Het museum bewaart o.a. herinneringen aan de voormalige Academie (ooit een oud klooster, nu een psychiatrisch ziekenhuis), de beroemde allereerste vrouwelijke studente Anna Maria van Schurman, die colleges volgde vanachter een gordijn (want studeren was toen alleen nog maar voor heren) en de kaatssport. Hier blijven we tot aan sluitingstijd = 17.00 uur.
Als laatste wil ik met liefhebbers Italiaans gaan genieten bij pizzeria Toscanini, gelegen aan de Noord 30 = 1 minuut lopen van museum Martena en 12 minuten lopen vanaf het NS station Franeker. Mocht je zin hebben om mee te gaan, laat me dit dan uiterlijk 2 weken van tevoren weten.
Reacties
Hele leuke dag, maar ik blijk op 1 juli niet te kunnen... zijn er meer mensen die dit bv. een week later wel willen?